Šta je gastrointestinalni stromalni tumor (GIST) ?

Gastrointestinalni stromalni tumor (GIST) je retki tip tumora koji se javlja u gastrointestinalnom traktu, najčešće u želucu ili tankom crevu. GIST tumori nastaju iz specijalizovanih ćelija poznatih kao intersticijalne ćelije Cajal (ICCs) koje su deo autonomnog nervnog sistema gastrointestinalnog trakta i igraju ulogu u kontroli pokreta creva.

Koji su simptomi gastrointestinalnog stromalnog tumora (GIST-a) ?

Simptomi gastrointestinalnog stromalnog tumora (GIST) mogu varirati u zavisnosti od veličine i lokacije tumora. Često se simptomi ne pojavljuju dok tumor ne postane dovoljno veliki da izazove probleme. Uobičajeni simptomi GIST-a uključuju:

• Bol u stomaku: Ovo je jedan od najčešćih simptoma
• Krvarenje iz gastrointestinalnog trakta: Može se manifestovati kao krv u stolici (melena) ili povraćanje krvi (hematemeza)
• Anemija: Zbog hroničnog krvarenja, može doći do smanjenja broja crvenih krvnih zrnaca, što može izazvati umor, slabost i bledilo
• Gubitak apetita i gubitak telesne mase: Zbog problema sa probavom ili apetitom
• Mučnina i povraćanje: Ako tumor blokira prolaz hrane kroz gastrointestinalni trakt
• Masa u stomaku: U nekim slučajevima, veći tumori mogu biti opipljivi kao masa u stomaku.

U mnogim slučajevima, GIST može biti asimptomatski i otkriti se slučajno tokom rutinskih pregleda ili slikovnih testova obavljenih iz drugih razloga.

Šta uzrokuje gastrointestinalne stromalne tumore (GIST) ?

Uzroci gastrointestinalnih stromalnih tumora (GIST) još nisu potpuno razjašnjeni, ali istraživanja su identifikovala nekoliko ključnih faktora i genetskih mutacija koji doprinose njihovom razvoju:

• Genetske mutacije: Većina GIST-ova je povezana sa mutacijama u genima koji kodiraju određene receptore na ćelijama, najčešće KIT gen (oko 75-80% slučajeva) i PDGFRA gen (oko 5-10% slučajeva) . Ove mutacije dovode do nekontrolisanog rasta ćelija.
• Nasledni faktori: Iako je većina GIST-ova sporadična (nenasledna), postoji retki oblik nasledne predispozicije. Familijarni GIST sindromi povezani su sa naslednim mutacijama u KIT ili PDGFRA genima.
• Neurofibromatoza tip 1 (NF1) : Osobe sa ovom genetskom bolešću imaju povećan rizik od razvoja GIST-ova.
• Sporadične (nenasledne) mutacije: Većina GIST-ova se javlja sporadično, bez očiglednog naslednog faktora ili predispozicije.

Iako su ovi genetski faktori ključni u razvoju GIST-a, tačan mehanizam kako ove mutacije dovode do nastanka tumora još uvek nije u potpunosti jasan. Kao i kod mnogih vrsta tumora, veruje se da kombinacija genetskih i okolinskih faktora igra ulogu u nastanku GIST-a.

Kako se dijagnostikuje gastrointestinalni stromalni tumor (GIST) ?

Dijagnoza gastrointestinalnog stromalnog tumora (GIST) obuhvata nekoliko koraka i zahteva kombinaciju kliničkih, radioloških i patoloških pregleda. Evo kako se obično postavlja dijagnoza:
1. Klinička evaluacija: Lekar će uzeti detaljnu anamnezu i izvršiti fizički pregled. Simptomi poput bola u stomaku, krvarenja iz gastrointestinalnog trakta, anemije, i gubitka telesne mase mogu ukazati na postojanje GIST-a.

2. Radiološke metode:

• Ultrazvuk: Koristi se za inicijalnu procenu abdominalnih masa.
• Kompjuterska tomografija (CT skener) : Omogućava detaljnu vizualizaciju tumora, njegovu veličinu, lokalizaciju i eventualnu invaziju u okolna tkiva.
• Magnetna rezonanca (MR) : Posebno korisna za detaljnu procenu tumora u mekim tkivima i u slučajevima kada je potrebna jasnija slika nego što CT može da pruži.
• Pozitronska emisiona tomografija (PET) : Pomaže u proceni metaboličke aktivnosti tumora i može pomoći u razlikovanju benignih od malignih masa.

3. Endoskopija: Gastroskopija ili kolonoskopija: Ove procedure omogućavaju direktan pregled unutrašnjosti gastrointestinalnog trakta i uzimanje biopsije sumnjivih lezija.

4. Biopsija i patohistološka analiza:

• Biopsija: Uzorak tkiva se uzima tokom endoskopije, hirurške resekcije ili pod kontrolom CT-a.
• Imunohistohemijska analiza: Specifični markeri kao što su KIT (CD117) i DOG1 se koriste za potvrdu dijagnoze GIST-a. Prisustvo ovih markera je karakteristično za GIST.

5. Genetsko testiranje: Testiranje na mutacije u KIT i PDGFRA genima može biti korisno, posebno za određivanje terapije i prognoze.

6. Laboratorijski testovi: Krvni testovi mogu otkriti anemiju ili druge abnormalnosti, ali nisu specifični za GIST.

Kombinacija ovih metoda omogućava tačnu dijagnozu GIST-a i pomaže u planiranju odgovarajućeg tretmana.

Kako se leče gastrointestinalni stromalni tumori (GIST) ?

Lečenje gastrointestinalnih stromalnih tumora (GIST) zavisi od veličine, lokalizacije, stadijuma tumora, kao i od prisustva specifičnih genetskih mutacija. Glavne opcije lečenja uključuju:
1. Hirurgija:

• Primarni tretman: Kod manjih, lokalizovanih GIST-ova, hirurško uklanjanje tumora je često prvi i najvažniji korak. Cilj je potpuno uklanjanje tumora sa negativnim marginama (bez ostataka tumorskih ćelija na ivicama resekcije) .
• Laparoskopska hirurgija: Minimalno invazivna opcija koja može biti pogodna za manje tumore.

2. Terapija ciljanim lekovima:

• Imatinib (Gleevec) : Prvi izbor za lečenje GIST-ova koji su neoperabilni, metastatski ili za adjuvantnu terapiju nakon operacije. Imatinib blokira aktivnost KIT i PDGFRA proteina koji su često mutirani u GIST-ovima.
• Sunitinib (Sutent) : Koristi se kod pacijenata koji ne odgovaraju na imatinib ili koji razviju rezistenciju na ovaj lek.
• Regorafenib (Stivarga) : Opcija za pacijente koji ne odgovaraju na imatinib i sunitinib.

3. Adjuvantna i neoadjuvantna terapija:

• Adjuvantna terapija: Imatinib se može koristiti nakon operacije kako bi se smanjio rizik od recidiva.
• Neoadjuvantna terapija: Preoperativna primena imatiniba može pomoći u smanjenju veličine tumora, što može olakšati hiruršku resekciju.

4. Radioterapija: Generalno se ne koristi kao primarni tretman za GIST, ali može biti razmatrana za kontrolu simptoma kod lokalno uznapredovalih ili metastatskih tumora.

5. Praćenje i kontrola: Redovne kontrole i slikovni testovi (CT ili MR) su neophodni za praćenje stanja pacijenta nakon tretmana i za rano otkrivanje mogućih recidiva.

6. Klinička ispitivanja: Pacijenti sa napredovalim ili rezistentnim GIST-om mogu biti kandidati za klinička ispitivanja novih terapija i lekova.

Individualni plan lečenja se formira u saradnji sa multidisciplinarnim timom lekara, uključujući onkologe, hirurge, radiologe i patohistologe, kako bi se obezbedila najbolja moguća nega za pacijenta.